Jak przeciwdziałać skuteczniej niedowładom i atrofii mięśni

Jan Namysł

Generalnie, niedowłady dzieli się na wiotkie i spastyczne. Niedowład lub atrofia mięśni (osłabienie, zanik) mogą być spowodowane długotrwałą nieczynnością, brakiem ruchu, urazem bądź chorobą mięśni, kości lub stawów, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, zaburzeniami ukrwienia i in. We wszystkich przypadkach zaburzeń czynności mięśni najskuteczniejszą metodą terapii jest rehabilitacja, sęk w tym, aby była oparta o metody naprawdę skuteczne. Nie istnieją leki wzmacniające mięśnie lub kreujące lepszą sprawność ruchową. Leki porażające układ nerwowy przynoszą ulgę, ale działają dopóki jest odpowiednie stężenie, powodują reakcje niepożądane i generalnie, nic nie leczą bo po odstawieniu leków problem wraca nierzadko z większym nasileniem lub w innym wymiarze.

Istnieje wiele metod terapii ruchowej (np.Vojta, Bobath, PNF, Metoda Feldenkreisa) i technik wyzwalających reakcje odruchowe, obniżających wzmożone napięcie mięśni. Każda metoda ma jednak swoje zalety i ograniczenia. Ograniczeniem dla wszystkich metod kinezyterapii (terapii ruchowej) jest brak możliwości wywołania skurczu tężcowego mięśni - niezbędnego do skutecznego wzmacniania tkanki mięśni jak i poprawy jej ukrwienia a przede wszystkim, odpowiednio długiego w czasie i regularnie powtarzanego stymulowania ośrodkowych i obwodowych mechanizmów regulacji napięcia mięśni. Ta ekspozycja czasowa i częste powtarzanie są niezbędne, aby uruchomić mechanizm LTP (Long Term Potentiation) i uzyskać trwałe wzmocnienie połączeń synaptycznych. Terapeuta poświęca pacjentowi w czasie jednej sesji maksimum 60 minut efektywnej pracy, co przy opracowywaniu z reguły kilku grup mięśniowych i stawów oznacza po kilka, maksimum kilkanaście minut na grupę. To o wiele za krótko, aby utrwalić odruchy, zwiększyć masę mięśni, poprawić znacząco ich fizjologiczną wydolność. Szczególnie w chorobach o podłożu neurologicznym (MPDz, przepuklina oponowo-rdzeniowa, uraz splotu ramiennego, SMA, udar, uraz kręgosłupa lub nerwów, stwardnienie rozsiane i wielu innych) - wymagane jest o wiele dłuższe w ciągu doby pobudzanie do czynności mięśni i nerwów.

Jedyną metodą, która spełnia te potrzeby u w/w grup pacjentów jest elektrostymulacja funkcjonalna (FES) a w przypadku posiadania przez pacjenta chociażby częściowej kontroli nad czynnością mięśni i zdolności do interaktywnej współpracy z urządzeniem lub komputerem - dodatkowo metoda EMG - biofeedback. Idealnym rozwiązaniem dla pacjentów z niedowładami jest oczywiście połączenie kilku metod : kinezyterapii, elektrostymulacji, EMG-biofeedback'u. Kinezyterapia aktywizuje i uelastycznia ścięgna, stawy i tkankę mięśniową (ale jej istotnie nie wzmacnia), natomiast elektrostymulacja funkcjonalna ( FES) regeneruje układ nerwowy (odbudowuje mielinę nerwów i wzmacnia połączenia synaptyczne), istotnie zwiększa siłę i masę mięśni, poprawia ich ukrwienie, doskonale łagodzi spastyczność, kształtuje wytrwale ośrodkowe (mózgowe i rdzeniowe) mechanizmy sterowania skurczem mięśni. EMG - biofeedback pozwala na wizualizowanie czynności mięśni a tym samym umożliwia: wzmocnienie świadomego wpływu na siłę skurczu lub stopień relaksacji mięśni, określenie aktualnej zdolności fizjologicznej i mentalnej do wygenerowania i utrzymania napięcia mięśni oraz zrelaksowania ich po wykonanym skurczu, istotne wzmocnienie przekonania pacjenta o tym, że stosowana terapia przynosi poprawę funkcji (bez EMG-biofeedback;u trudno to na początku zauważyć) i buduje przekonanie o wzroście szans na odzyskanie sprawności. Ma to ogromne znaczenie w sytuacji, kiedy to wiele nieodpowiedzialnych i aroganckich osób z medycznym wykształceniem z góry określa szanse pacjenta jako niewielkie w oparciu o swoje "statystyczne doświadczenia" Statystyka w rehabilitacji sprawdza się tylko w jednym zakresie: źle dobrane i stosowane metody oraz autorytatywnie wygłaszane opinie osób, które najczęściej niewiele wiedzą o fizykoterapii, działają na niekorzyść pacjenta. Efekty rehabilitacji zależą od wielu czynników a najważniejsze z nich to: właściwie dobrane i realizowane metody, suplementacja i dieta odpowiednia do potrzeb organizmu, wsparcie psychiczne, wzmacnianie życiowego optymizmu i umiejętność budowania celu - krok po kroku.

Mówiąc o elektrostymulacji muszę tu jednak podkreślić, że [b]nie każda forma elektrostymulacji[/b] i sposób jej realizowania działa na korzyść pacjenta i, że generalnie, więcej jest wokół zabiegów elektrostymulacji niedomówień i nieporozumień niż rzetelnej wiedzy i umiejętności. Niejednokrotnie słyszę od pacjentów że: "zabiegi elektrostymulacji były bolesne", "po elektrostymulacji doszło do poparzeń skóry", "zabiegi trwały 10 minut i było ich 10 - 20", "stymulacja nasila spastyczność", "pomiędzy seriami zabiegów elektrostymulacji trzeba stosować przerwy" itd itp.

Dowodzi to niezrozumienia zasad poprawnego wykonywania takich zabiegów ponieważ: elektrostymulacja [b]nie ma prawa [/b]boleć i powodować oparzeń, zabiegi powinny trwać tyle czasu- na ile pozwala aktualnie fizjologia mięśni (do zmęczenia) i powinno ich być najlepiej 3- 4 w ciągu doby a minimum 2 na grupę mięśni, stymulacja wspaniale obniża spastyczność i przywraca równowagę napięć antagonistów, nie ma najmniejszej potrzeby (ani sensu) stosowania jakichkolwiek dłuższych przerw w zabiegach - jeśli są realizowane poprawnie. Oczywiście, nie dziwię się, że po zabiegach o dużym natężeniu, zmuszających mięśnie do skurczu i powodujących oparzenia lub niewidoczne, bo powstające w tkance mięśni uszkodzenia synaps nerwowo-mięśniowych zaleca się przerwy, aby był czas na gojenie. Nie jest też prawdą, że mięśnie przyzwyczajają się do skurczu wywoływanego prądem, one po prostu po wyczerpaniu zapasów energetycznych lub uszkodzeniu synapsy nie są już w stanie reagować! W samej nazwie "elektrostymulacja" zawarta jest zasada działania: z łacińskiego [i]stimulatio [/i] oznacza pobudzać a nie drażnić!

Trudno w krótkim poście powiedzieć więcej o tym, o ile lepsze efekty rehabilitacji można uzyskać łącząc różne uzupełniające się metody.
Dziś, po kilkunastu latach stosowania terapii FES i EMG-biofeedback u pacjentów z różnym typem i zakresem niedowładów mięśni jestem w 100% przekonany, że nie ma dla nich lepszego rozwiązania niż regularnie, codziennie stosowana elektrostymulacja funkcjonalna + ćwiczenia. Nie ma ograniczeń wiekowych dla zabiegów FES, bo stymulację stosuję skutecznie u kilkudniowych dzieci z urazem splotu ramiennego oraz u osób po 85 roku życia z niedowładem po udarze lub nietrzymaniem moczu. Poprawa jest zawsze satysfakcjonująca, jeżeli tylko pacjent realizuje zalecony schemat i zasady realizowania zabiegów.
Nie istnieje tańsza i skuteczniejsza metoda terapii niedowładów niż wykonywanie w domu regularnych zabiegów stymulacji funkcjonalnej. Ćwiczeń można się nauczyć od fizjoterapeuty, natomiast stymulator trzeba posiadać w domu i współpracować z nim (jeśli to tylko możliwe) świadomie. Do skutku. Reinnerwacja po uszkodzeniach nerwów ośrodkowych lub obwodowych może trwać nawet 2- 3 lat (wzrost nerwu to ok 1 mm na dobę). W tym okresie trzeba koniecznie podtrzymywać czynność mięśni,. stymulować układ nerwowy, regenerować lub tworzyć nowe połączenia synaptyczne.

Ważne jest, aby elektrostymulator i parametry stymulacji były dostosowane do potrzeb pacjenta. Dostępne w sieci aparaty za 100-200 zł nie posiadają żadnych możliwości indywidualizowania terapii. Stąd może i opinia, że elektrostymulacja źle działa. Aparat musi być dla pacjenta a nie pacjent dla aparatu. Terapia dobrana do potrzeb danej osoby zawsze jest skuteczna.

Jeśli interesujesz się większą ilością informacji, pobierz bezpłatną po zalogowaniu się broszurę "10 mitów o elektrostymulacji" na stronie innomed.pl i zapoznaj się z treściami na stronie i blogu.

[b]Zapraszam wszystkich zainteresowanych[/b] : lekarzy, fizjoterapeutów, pacjentów i opiekunów chorych do lektury materiałów i do kontaktu. Specjaliści mogą poznać omawiane metody terapii na organizowanych przeze mnie szkoleniach.[/list]